Hương vị đường thốt nốt, đặc sản của vùng đất An Giang

Bài viết được chia sẻ với sự đồng ý của tác giả Lâm Quang Hiển

Khi đến thăm An Giang, ấn tượng khó quên trong lòng du khách là hình ảnh những hàng cây thốt nốt vút cao với những người nhanh nhẹn trèo lên đọt cây hứng từng giọt nước ngọt lịm vào những ống tre. Ghé qua những lò nấu đường ở hai huyện Tịnh Biên và Tri Tôn, có dịp chứng kiến tận mắt phương pháp làm đường thủ công từ những giọt nước thốt nốt hứng từ trên cây, thưởng thức hương vị béo ngậy của từng hạt đường tan vào trong miệng; ta mới hiểu vì sao mà đường thốt nốt trở thành một đặc sản không chỉ riêng của An Giang mà còn là của đất nước Việt Nam đối với bạn bè trên thế giới.

Cây thốt nốt tại An Giang có tên khoa học là Borassus Flabellifer là một trong những chi họ thốt nốt Borassus thuộc loại họ cau Arecaceae sống rất nhiều tại các nước vùng Nam Á và Đông Nam Á như Ấn Độ, Sri Lanka, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam, Malaysia, New Guinea….Thân gần  giống như cây dừa nhưng chúng cao và thọ hơn nhiều, nếu cây trên 100 năm tuổi có thể cao tới 30m. Lá thốt nốt có hình chân vịt dài khoảng 2-3m, cuống lá tựa như mo cau xếp xung quanh thân . Hoa nhỏ, mọc thành từng chùm dày đặc thuộc loại đơn tính. Quả lớn màu nâu hoặc màu hạt dẻ hình hơi tròn, xẻ ra bên trong có 3 múi . Gọt lớp bao lụa bên ngoài sẽ lộ ra múi bên trong có màu trắng hơi dẽo ăn rất ngon nên thường được mọi người ưa chuộng. Nếu kết hợp với nước thốt nốt lấy từ trên cây sẽ là một loại hình giải khát có tác dụng giải nhiệt và bổ sung nhiều loại vitamin cho cơ thể.

Từ “thốt nốt” có nguồn gốc từ tiếng Khmer là “th’not”. Dân địa phương đôi khi đọc trại ra thành thốt lốt riết nên quen. Loại cây này được sử dụng toàn bộ không sót một thứ gì : thân cây già trên 50 tuổi được đánh bóng để đóng bàn ghế, làm đũa.., lá dùng lợp nhà thay lá dừa  tại các phum sóc, trái làm nước giải khát còn nếu chín thì dùng để tạo hương cho bánh bò thốt nốt nổi tiếng ở vùng Bảy núi , nước có thể cho lên men để làm rượu thốt nốt gọi là rượu arac hoặc cô đặc lại để làm nên loại đường thốt nốt. Ngoài ra nghệ nhân Võ văn Tạng  huyện Thoại Sơn còn dùng lá thốt nốt sấy khô ghép lại để tạo nên một loại hình tranh nghệ thuật bằng lá thốt nốt nổi tiếng trong và ngoài nước.

Câu chuyện làm ra đường từ cây thốt nốt này là cả một huyền thoại được đồng bào Khmer truyền tụng qua nhiều đời. Chuyện kể rằng có một người nông dân chăn bò nằm nghỉ trưa bên dưới cây thốt nốt. Đang thiu thỉu ngủ, ông ta bổng giật mình tỉnh giấc vì có một giọt nước ngọt lịm từ trên cao rơi xuống ngay miệng mình. Ông lồm cồm ngồi dậy dáo dác nhìn quanh vẫn không phát hiện được điều gì. Tò mò ông trèo lên cây xem thử mới biết rằng những giọt nước vừa rơi xuống xuất phát từ đọt của cây thốt nốt bị gãy ngang. Ông vội vàng mang ống tre đựng nước uống của mình lên hứng những giọt nước do trời ban tặng đem về nhà khoe với vợ con. Vì vậy từ đó đến nay người dân vẫn giữ tập quán dùng ống tre làm phương tiện hứng nước thốt nốt từ trên cây xuống. Do nước thốt nốt để lâu ngày sẽ bị lên men chua không dùng được, đồng bào Khmer mới nghỉ cách chế biến thành rượu và cô đặc lại thành đường tán như hiện nay.

Giải thích tại sao mà trước đây nước thốt nốt trước đây có mùi vị đặc trưng của khói xông, một người sống lâu trong nghề làm đường thốt nốt giải thích rằng: do ống tre chứa nước thốt nốt dễ bị hư hỏng do bị chất đường thấm vào và mối mọt hủy hoại khi qua mùa lấy nước nên người dân nãy ra sáng kiến dùng hơi nóng những lỗ thông gió nơi lò nấu đường để sấy khô các ống tre này. Vì vậy nước thốt nốt có mùi đặc trưng của hơi khói từ lò nấu đường này. Đến nay nông dân đã chuyển sang việc dùng ống cao su và bình nhựa để hứng nước còn ống tre thì chỉ phơi nắng nên mùi khói cũng mất theo.

Công nghệ làm đường thốt nốt cũng lắm công phu và tùy theo tay nghề của người thợ mà chất lượng đường có thể khác nhau. Nước từ trên cây xuống phải được nấu để cô lại thành đường chảy ngay trong ngày bởi vì nếu để lâu thì dễ bị chua do quá trình lên men xãy ra bên trong nước thốt nốt. Lò được xây ngay bên trong nhà và có thể sử dụng nhiều nhiên liệu để chụm lửa như trấu, củi,than đá…. nhưng phổ biến vẫn là trấu bởi vì dễ tìm và giá thành hạ. Bí quyết ở chổ là nhìn độ sôi của đường là người thợ có thể biết được và điều chỉnh nhiệt độ của lò chính xác. Ngoài ra bằng trực giác người thợ chỉ cần nếm nước thốt nốt cũng có thể biết được hàm lượng của đường bên trong và có thể tính được số lượng vôi thêm vào để khử độ chua của đường.

Bước thứ hai là đường chảy sẽ được bàn tay của người thợ chế biến thành đường tán để có thể vận chuyển dễ dàng và bảo quản được lâu. Công nghệ này tuy đơn giản nhưng cũng lắm công phu. Đường chảy được cho vào nồi và nấu chảy lỏng ra để loại bỏ những tạp chất trong quá trình sơ chế trước. Nhiệt độ của đường không được quá 80⁰ C bởi vì nếu nhiệt độ quá cao thì đường sẽ bị caramen hóa và chuyển sang màu vàng sậm làm giảm chất lượng của đường. Người nấu phải khuấy liên tục và vớt lớp bọt lẫn những tạp chất bên trên lớp đường cho đến khi hơi nước bên trong đường bốc hơi và đường cô đặc lại thì mới ngừng. Đường lỏng được đổ thành từng tán hình trụ trong những khuôn được làm từ những lon sửa bò hay lon bia cắt thành hình vòng tròn đặt trên một nền phẵng. Quá trình nguội dần của đường trong tự nhiên cũng là lúc mà chúng kết tinh lại thành những tinh thể mịn. Nếu cắn thử một miếng đường thì cảm giác của vị ngọt và béo của những hạt đường thốt nốt tan bên trong miệng sẽ là một hương vị khó quên của những khách phương xa.Vì thế đường thốt nốt đã đi cùng với bè bạn khắp năm châu nhằm khẳng định đây là một đặc sản của vùng đất An Giang. Trong số những cơ sở làm đường nổi tiếng của thị trấn Nhà Bàng, huyện Tịnh Biên tỉnh An Giang có thể kể đến cơ sở Ngọc Trang, Lan Nhi,…. Đường thốt nốt của cơ sở này đã xuất sang các nước như Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc,Mỹ….rất được người dân ở đây ưa chuộng bởi hương vị độc đáo của nó.

Trong những chuyến hành hương về miền Tây tham quan miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam để cầu lộc mùa xuân, du khách thường hay ghé qua chợ Châu Đốc để mua 2 đặc sản nổi tiếng là đường thốt nốt và mắm Châu Đốc. Những tán đường được gói bằng lá thốt nốt hay trong bao nhựa được hút chân không trông rất bắt mắt trên các cửa hàng khiến du khách không thể nào bỏ qua khi ghé thăm chợ Châu Đốc. Loại đường này nếu ăn cùng với dưa gang ướp lạnh sẽ là món giải nhiệt tốt nhất trong mùa nắng hạn. Cắn một miếng đường, và một miếng cơm nguội sẽ tạo một cảm giác khó quên trong lúc đói lòng. Nếu muốn kho cá hoặc nấu chè đậu xanh thì chọn loại đường chảy chứa trong những hủ nhựa nhỏ xinh xắn. Lúc đó nồi cá kho hay nồi chè sẽ có một hương vị độc đáo khác hẳn khi nấu bằng đường cát trắng.Mắm Châu Đốc nổi tiếng trong và ngoài nước cũng là nhờ được chao bằng loại đường thốt nốt này. Hương vị của đường thốt nốt tạo nên mùi vị đặc trưng của từng loại mắm như mắm thái, mắm lóc, mắm trèn, mắm sặc….mà những nơi khác không thể nào sánh kịp. Ngoài ra du khách còn có thể mua nguyên cả buồng trái thốt nốt hay nước thốt nốt đóng chai đem về làm quà cho người thân. Đây cũng là những kỷ niệm khó quên trong một lần ghé qua đất An Giang.

KS Lâm Quang Hiển

Một người ngoại quốc tới Nam Việt từ đầu thế kỷ thứ XIX kể chuyện trong tập ký ức của ông là đời ông đã phải một mẻ khiếp sợ, ấy là ông đã bị bắt buộc ăn trái sầu riêng, nhưng ông cũng thú rằng hết sợ rồi quen và hết quen thành ra mắc nghiện. Ấy là nghiện ăn trái sầu riêng.

Năm ấy ông mới bước chân tới Sài Gòn còn gọi là Tây Cống, thì được mời tới dự tiệc tại dinh một vị đường quan. Vì xã giao ông phải tới, và muốn biết phong tục của xứ ta, ông lấy làm sung sướng mà tới. Người Trung Hoa cho ông trọ đã rỉ tai cho ông tường qua về xã giao của ta thế nào và khuyên ông phải ăn hết thảy những món ăn nào mà chủ nhân mời mình. Người ta mời mà mình từ chối, ấy là khách khinh chủ đấy.

Ông khách ngoại quốc sau khi y phục chỉnh tề, nhảy lên xe ngựa tới dinh dự tiệc. Thôi không thiếu một sơn hào hải vị nào, toàn những thức ăn mà ông chưa từng được thấy ở nước nhà bao giờ, chủ mời ông ăn món gì, ông đều không từ chối. Mà món gì cũng ngon thật, vì nó lạ miệng. Đến khi tráng miệng ông thấy gia nhân mang ra một dĩa lớn trên bày một thứ gì màu vàng nhợt, to bằng hột gà. Chưa để lên bàn ông đã ngửi thoảng thấy mùi giống như trứng hư hệt như phó-mát “ca-măm-be” của người Âu châu.

Một điều lạ khiến ông chú ý là sau khi các dĩa kia đã bày ở trước mặt quan khách thì gia nhân lại đặt ở giữa bàn một cái đỉnh đồng nhỏ trong đốt trầm và hương khói tỏa lên nghi ngút. Mùi trầm hướng đánh át hẳn mùi dĩa thức ăn tráng miệng kia. Chủ nhà trịnh trọng đứng lên mời khách chiếu cố xơi đồ tráng miệng. Ông khách ngoại quốc đưa mắt nhìn xem bạn đồng bàn ăn uống ra sao. Người ta làm gì ông cũng làm vậy. Ông thấy người ta thò năm đầu ngón tay vào cái bát bằng bạc đựng chút xíu nước, trên thả vài lá chanh rồi rửa năm đầu ngón tay để lấy đồ tráng miệng. Ông khách phương xa theo xã giao cùng thò tay dón lấy một miếng, cầm hơi rồi cho vào miệng. Mùi trầm thơm tho át cả mùi rượu, mùi thực phẩm. Ông nhai để nuốt. Nhưng chao ôi!

Ông thấy nó làm sao ấy. Trong miệng ông có một thứ ăn nhun nhũn, mềm mềm và cái mùi nó mấy lạ làm sao. Không ra mùi thịt ôi, chẳng giống mùi phó-mát, nó là một mùi khó tả. Đã cho vào miệng, ông nhai rõ nhanh rồi nín hơi lấy sức nuốt, nhưng ông càng cố gắng nuốt thì lương trí ông không cho, có cái gì nó giữ món ăn mới lạ ở cổ ông. Vẫn cầm hơi, ông ráng sức một lần nữa, đem hết sức bình sinh mà nuốt, mồ hôi toát ra ở trên trán. Thế rồi may mắn cho ông lúc khó khăn ấy, chủ nhân đến trước mặt ông, trịnh trọng hỏi ông ăn phẩm vật có ngon không. Để có thể trả lời, ông nuốt đến ực một cái, thế là cái của nợ ấy, từ mồm ông đã chui tọt vào bao tử ông rồi, khiến ông tươi tỉnh đáp lại lời chủ nhân: “Thưa ngài món ăn này thật là ngon, tôi chưa từng được thưởng thức bao giờ.”

Thấy khách nói vậy, chủ nhân theo lối Á Đông nhất định chiều quý khách, đến gần khẩn khoản mời ông cùng ăn nữa…

(Tranh trong “Văn hóa nguyệt san” số 7, tháng 10-11/1955)

Mồ hôi trán ông lại đổ ra, nghĩ đến phải ăn nữa, quả tim ông đập như trống đánh, hai tai ông ù lên, mắt ông hoa cả đi. Để khách không từ chối, chủ nhân trịnh trọng lấy một miếng để ăn và miệng mời khách. Ông khách của chúng ta thật khó nghĩ, không biết ăn làm sao nói làm sao. Thôi đành:

Cũng liều nhắm mắt đưa chân
Để xem con tạo xoay vần ra sao?

Thế rồi như một cái máy, với một bộ mặt vui vẻ, ông thò tay lấy một miếng rồi đồng thời với chủ nhân, ông tươi cười cho vào miệng, để tươi tỉnh nhai rồi tươi tỉnh nuốt. Hết miếng này đến miếng khác, chủ và khách “xơi” hết cả đĩa! Ăn xong, mồ hôi ông khách ra ướt hết cả áo lót mình, như thể tắm dưới sông. Chủ gọi lấy nước chè tàu nóng rồi cùng khách uống và đàm thoại. Ông lấy làm lạ là sau khi uống nước chè tàu, ông thấy vị chè với vị trái cây kia hòa hợp với nhau tạo thành một hương vị đặc biệt, nó thoảng thơm ở trong miệng ông mãi và nó không ghê sợ, không lợm giọng như lúc đầu ông ăn. Ông hỏi chuyện chủ nhân về cái trái gì mà ngon vậy.

Chủ nhân cho mang ra một trái to bằng đầu người, vỏ xù xì mà ông gọi là “trái mít gai”, vì vị nó giống vị mít, hình nó giống hình trái mít. Khách là một nhà bác học chuyên về thảo mộc; ông đã chu du thiên hạ, tham dự nhiều đoàn thám hiểm nghiên cứu về cây cối năm châu. Trông thấy trái này, ông nhận ngay là một trái cây mà ông đã thấy mọc ở Mã Lai và thổ dân vẫn lấy để tế thần rồi mấy ăn. Chủ nhân hỏi khách có biết tên trái này là gì không? Nhớ đến tên mà thổ dân Mã Lai đã bảo ông, ông nói, với giọng người ngoại quốc mới học tiếng Việt:

Trái này là trái Dâu-riăng của người Mã Lai.

Chủ nhân và mọi người đều nhắc lại cái tên là lạ Dâu-riăng ấy. Rồi sau bữa tiệc “vô tiền khoáng hậu” ấy đối với nhà khoa học ngoại quốc kia, tiếng Dâu-riăng được truyền khẩu, một đồn mười, mười đồn trăm, trăm đồn nghìn, nó đến chợ, nó qua mồm các người nông dân, và tới đầu thế kỷ hai mươi, cái tên thực thụ Mã Lai của trái ấy là Doerian hay Durian, qua một nhà thảo mộc học nói tiếng Việt thành ra Dâu-riăng rồi qua bao nhiêu năm nay đã có cái tên ngộ nghĩnh là Sầu Riêng.

Trái Sầu Riêng thuộc về loại cây bông (gòn) họ man-vát-sê và tên khoa học là Durio zibethinus, trong có nhiều chất bổ như bột (11%), đường ngọt (16%), đạm chất (7%), dầu béo (3%), khoáng chất (1%), và sinh tố A nữa.

Như vậy ăn trái Sầu Riêng kể ra rất bổ tuy cái vị nó bùi, nhưng mùi nó lạ lùng khiến cho ai đã quen thì ưa, và đã ưa đâm ra nghiện. Còn những ai chưa quen thì cho cái mùi ấy nó mạnh làm sao, nó khó ngửi làm sao, và ai có ăn trái ấy là theo “nhân tâm tùy thích”. Xin giữ lấy mùi ấy cho mình nếu muốn thưởng thức lấy toàn hương vị của nó thì phải biết uống nước chè tàu, phải biết ngâm thơ, và phải có nghị lực, theo như câu hát nơi đồng ruộng vùng Lai Thiêu thuộc tỉnh Thủ Đầu Một là nơi sản xuất ra nhiều Sầu Riêng:

Trái chi hương vị lạ đời,
Sầu Riêng ấy trái dễ mời khó ăn.

Nguyễn Công Huân

Bài viết “Lịch sử trái sầu riêng” đăng trên “Văn hóa nguyệt san” số 7, tháng 10-11/1955

FoodMap Team sưu tầm

Tận dụng phân bò, hai chàng trai ven biển xứ dừa Bến Tre đã xử lý thành công sản phẩm hữu cơ phục vụ nông nghiệp, đặc biệt là mở ra cơ hội nuôi tôm sạch và giảm chi phí cho người dân góp phần bảo vệ môi trường.

Cơ hội nuôi tôm sạch

Hai chàng trai là Lê Quốc Dương và Võ Minh Tâm cùng 25 tuổi, đang làm việc tại UBND xã Bảo Thạnh (huyện Ba Tri, Bến Tre) đã chế thành công phân bò bằng phương pháp vermicompost để phục vụ nông nghiệp, đặc biệt là nuôi tôm sạch.

Anh Lê Quốc Dương cho biết, phân bò ủ sinh học bằng phương pháp vermicompost sẽ tạo ra loại phân giàu chất dinh dưỡng, sạch mầm bệnh, có nhiều thành phần sinh dưỡng. Trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm để đảm bảo nguồn thức ăn tự nhiên trong ao, tăng các loại sinh vật phù du, chân chèo thì phân ủ sinh học là nguồn tốt nhất vì giúp tạo màu nước chuẩn trước khi nuôi trồng. Bên cạnh đó, phân ủ chủ yếu là lớp mùn sẽ tạo cho đáy ao nuôi luôn tơi xốp và là môi trường thuận lợi cho các vi sinh vật có lợi phát triển, giúp phân giải thức ăn thừa, hạn chế ô nhiễm môi trường đáy.

Bắt đầu vào vụ nuôi chi phí sử dụng để cải tạo gây màu nước ao chiếm chi phí không hề nhỏ mà tiềm ẩn rủi ro cao. Trong vụ nuôi nguồn nước bị ô nhiễm, khi sử dụng phân ủ sinh học sẽ đảm bảo cân bằng lại hệ sinh thái ao nuôi giảm thiểu sự mất cân bằng vi sinh vật phân giải. Đồng thời, tạo môi trường tốt hơn cho vật nuôi và tạo được hệ sinh thái tự nhiên. Còn trùn quế kết hợp trong phân bò cũng là một loại thực phẩm giàu dinh dưỡng làm thức ăn cho tôm, tăng khả năng hấp thụ đạm, giảm chi phí trong chăn nuôi.

Ông Nguyễn Hoàng Nhủ, Trưởng ấp Thạnh Phú (Bảo Thạnh) cũng là người gắn bó với con tôm 7 năm nay ở vùng biển này. Ông Nhủ nuôi 3 ha, đang thử nghiệm phân bò của anh Dương sản xuất. Ông nhận xét, sử dụng phân bò có tác dụng gây màu nước cho tôm. Đồng thời, còn làm thức ăn cho tôm bót (con) và phát triển hệ tảo. Ông Nhủ tính toán, sử dụng phân bò xử lý ao và làm thức ăn cho tôm bót sẽ giảm nhiều chi phí. Cụ thể, ở công đoạn xử lý ao trước khi thả, nếu 1 ao diện tích 0,2 ha bón khoảng 30 bao vôi kèm với men vi sinh mới gây màu nước, tốn chi phí 1,2 triệu đồng/lần, còn nếu bón lần đầu không lên màu sẽ làm lần nữa, càng tốn thêm chi phí, còn bón phân bò một lần đã lên màu nước đẹp, giúp giảm chi phí trên 30%.

Anh Dương cho biết, địa phương ở ven biển, trên địa bàn xã có 250 ha nuôi trồng thủy sản, chủ yếu nuôi tôm, còn làm nghề muối 600 ha, hiệu quả thấp nên hiện nay cũng đang quy hoạch 200 ha chuyển sang nuôi tôm.

Giảm ô nhiễm môi trường

Anh Lê Quốc Dương tốt nghiệp đại học ngành Công nghệ sinh học của trường Đại học Công nghiệp TPHCM. Còn anh Võ Minh Tâm tốt nghiệp ngành quản lý nhà nước của Học viện Hành chính Quốc gia ở TPHCM cùng ra trường 2015 rồi cả hai về phục vụ quê hương, làm cán bộ xã Bảo Thạnh đến nay.

Năm 2016, anh Dương có dịp tham quan mô hình ủ phân dê ở huyện Chợ Lách (Bến Tre) sử dụng phương pháp thổi khí bằng cách tận dụng gom phân lại ủ rồi bón cây ăn trái mang lại hiệu quả cao. Sau đó, về nhà cả hai bàn bạc, suy nghĩ ở địa phương mình có thương hiệu về bò thịt Ba Tri nhưng phụ phẩm thì không có giá trị, gây ô nhiễm môi trường bấy lâu nay mà chưa có biện pháp xử lý. Từ đó, cả hai quyết tâm bắt tay vào nghiên cứu, thực hiện dự án.

Hiện nay, đàn bò của huyện Ba Tri (Bến Tre) có số lượng khoảng 72.392 con, chiếm khoảng 48% tổng số đàn bò trong toàn tỉnh Bến Tre. Vì thế, sản phẩm thải từ phân bò rất lớn ước tính khoảng trên 3.000 tấn/tháng. Nhưng hình thức xử lý phân bò của người dân chủ yếu là phơi khô dưới ánh nắng mặt trời và chờ thương lái đến thu gom. Sản phẩm thô chưa qua xử lý, kèm theo giá trị dinh dưỡng thấp dẫn đến giá thành rất thấp. Đặc biệt vào mùa mưa không thể phơi được người dân thường chất thành đóng gây ô nhiễm trầm trọng. Anh Tâm cho rằng, để cải thiện được chất lượng phân bò thô, tăng hàm lượng dinh dưỡng nên xử lý phân trước khi bán, có thế mới mang lại giá trị kinh tế cũng như nâng cao được giá trị phân bò, góp phần cải thiện môi trường, hạn chế ô nhiễm vào mùa mưa. Đồng thời, tạo được thương hiệu riêng cho sản phẩm phân bò Ba Tri, nâng cao chuỗi giá trị Bò địa phương.

Hòa Hội

Nguồn: baomoi.com

Sáng tạo vì nhà nông

Xưởng cơ khí khang trang của anh Trần Đình Lai nằm ở mặt tiền tuyến tỉnh lộ chạy qua thôn An Xuân, xã Quảng An. Trong không gian rộn ràng tiếng búa và tiếng máy nổ, hàng chục người thợ miệt mài làm việc. Anh Lai vừa hướng dẫn cho thợ vừa tiếp chuyện những vị khách đến đặt hàng.

Bằng việc sáng chế ra những loại máy móc ưu việt, anh Trần Đình Lai không chỉ tạo nhiều việc làm, giúp bà con nông dân các địa phương vơi đi nỗi nhọc nhằn mà còn thu về tiền tỷ.

Tôi thành công như ngày hôm nay chính là vì có những ý tưởng sáng tạo mà mục đích ban đầu hướng đến là phục vụ cho người dân quê. Tôi là nông dân, sáng chế vì nông dân và làm giàu để giúp được nông dân là niềm hạnh phúc”.

Sinh ra trong gia đình nông dân đông con, tuổi thơ của anh Lai là chuỗi ngày cực nhọc. Khi còn nhỏ anh đã theo bố mẹ ra đồng, đã quen lội trên những thửa ruộng trũng bùn ngập gần đến đầu gối. “Hình ảnh người dân quê hì hục nhiều ngày liền vẫn không sửa được máy bơm nước để tiêu úng cho ruộng lúa đang bị ngập sâu, kêu thợ không có… làm tôi ám ảnh mãi”- anh Lai kể.

Chính vì sự trăn trở đó, sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, dù đủ sức thi đậu một trường đại học, nhưng anh chọn thi vào một trường trung cấp cơ khí ở TP.Huế. Sau 2 năm học trường nghề rồi tốt nghiệp loại ưu, anh được nhận vào làm tại một xưởng cơ khí ở trung tâm thành phố với thu nhập ổn định.

Rồi nỗi trăn trở trước những vất vả của người nông dân ở quê nhà đã khiến anh quyết định về quê lập nghiệp sau 4 năm làm ở thành phố. Tại nơi chôn nhau cắt rốn, sau một thời gian chạy vạy tìm vốn liếng, anh mở được xưởng sửa chữa máy móc. Thời điểm đó, ở xã Quảng An cũng như các địa phương của huyện Quảng Điền phong trào nuôi tôm sú phát triển rất mạnh. Nhu cầu sửa chữa các loại máy phục vụ cho sản xuất nông nghiệp, nhất là phát triển nuôi tôm tăng cao nên xưởng của anh ăn nên làm ra, giải quyết việc làm cho nhiều lao động.

Làm ăn thuận lợi được ít năm, cơ sở của anh rơi vào cảnh khó khăn khi mô hình nuôi tôm ở Quảng Điền liên tiếp thất bát vì dịch bệnh, nông dân nợ nần chồng chất. Trước hoàn cảnh đó, anh Lai nhận thấy phải thay đổi hướng đi mới có thể phát triển.

Nghĩ là làm, anh chuyển từ việc sửa chữa sang sáng chế, sản xuất các loại máy móc phục vụ trong nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Từ thực tế, vỏ trấu- loại chất đốt truyền thống – bị người nông dân đổ bỏ bừa bãi gây ô nhiêm môi trường do việc sử dụng bếp gas ngày càng phổ biến, anh nghĩ cần phải biến vỏ trấu thành củi cung cấp cho các cơ sở sản xuất công nghiệp.

Sau nhiều lần vận hành thử nhưng thất bại, đến đầu năm 2008, chiếc máy ép củi trấu của anh mới hoàn thiện và cho ra sản phẩm chất lượng tốt. Đây cũng là năm anh đứng ra thành lập Doanh nghiệp tư nhân Bạch Lai để phát triển sản xuất kinh doanh.

Từ thành công trong việc sản xuất máy ép củi trấu, anh tiếp tục nghiên cứu sáng chế ra hàng loạt loại máy móc khác. Các loại máy sấy mùn cưa, máy cắt nước đá liên hoàn, máy sấy thực phẩm đa năng, máy hút thổi liệu, máy thái rau, máy ép viên thức ăn chăn nuôi, máy sấy lúa đa năng…do anh sáng chế đều ưu việt, tiện lợi, phù hợp với hoàn cảnh nhà nông hơn là máy nhập ngoại…

Đưa máy móc xuất ngoại

Thấy được lợi ích của việc sử dụng củi trấu làm chất đốt, khách hàng từ trong Nam đến ngoài Bắc từ chỗ sử dụng sản phẩm củi trấu của anh Lai dần chuyển sang đặt mua máy ép củi trấu do anh sản xuất. Từ năm 2009 đến nay, bình quân mỗi năm cơ sở của anh bán ra thị trường gần 50 máy ép củi trấu. Loại máy này không chỉ được tiêu thụ ở hầu khắp các tỉnh thành trong nước mà còn xuất khẩu ra nước ngoài, như Lào và Campuchia.

Tương tự máy ép củi trấu, các loại máy khác do anh sáng chế cũng được thị trường ưa chuộng do những tính năng ưu việt. Ngoài việc cho năng suất sản xuất cao và có thông số kỹ thuật ổn định, các loại máy của anh còn không tiêu tốn điện năng, tự động hóa các quy trình sản xuất. Như máy sấy lúa đa năng với công suất cao (5-8 tấn/mẻ) có cơ chế sấy đảo chiều, ít tốn nhiên liệu, chỉ cần một người vận hành. Sản phẩm này đã được chuyển giao công nghệ cho nhiều tỉnh, thành trong nước và cũng đã xuất sang các nước Lào, Campuchia.

“Thấy tôi sản xuất và tiêu thụ tốt các loại máy này, nhiều cơ sở cũng cho ra đời các sản phẩm nhái với mẫu mã tương tự. Nhưng rồi họ không cạnh tranh được với máy của tôi vì tính năng máy họ sản xuất thua xa những cái máy do tôi làm ra”- anh Lai kể.

Hiện tại, mỗi năm cơ sở của anh Lai sản xuất và bán ra thị trường trên 200 máy móc các loại, đưa lại doanh thu hàng năm khoảng 3,5 tỷ đồng và nguồn lợi nhuận lớn. Cơ sở của anh giải quyết việc làm thường xuyên cho 22 công nhân, chưa kể những lao động làm theo mùa vụ. Thu nhập bình quân của người lao động tại cơ sở của anh Lai mỗi tháng đạt gần 6 triệu đồng/người. Anh cũng thường xuyên đi đầu trong phong trào từ thiện xã hội ở địa phương, giúp những hoàn cảnh khó khăn vươn lên.

Với những sáng tạo trong sản xuất, anh Lai đã nhận được nhiều giải thưởng có giá trị. Trong đó, đáng kể nhất là Giải thưởng Lương Đình Của năm 2011 cho nhà nông trẻ xuất sắc, bằng khen và kỷ niệm chương của Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh về đề tài giải pháp ý tưởng sáng tạo tiêu biểu trong năm 2011; giấy chứng nhận bình chọn sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu khu vực miền Trung- Tây Nguyên 2016; danh hiệu Nông dân Việt Nam xuất sắc năm 2017…

Theo Trần Hoè
Dân Việt